Er mai pentref gymharol fach ydy Cemaes mae ganddi dreftadaeth gyfoethog diwydiannol yn digwyl i’w canfod.

Adeiladwyd Melin Cemaes fel ymateb i welliannau a ragwelir i’r harbwr yn y 1820au.

Dechreuodd Melin Wlân ar lannau’r Afon Wygyr weu brethyn (blanced draddodiadol Gymreig) yn 1698.

Mae tŵr Gwaith Brics Cemaes i’w weld ar gyrion y pentref.

Roedd brics yn cael eu cynhyrchu yng Nghwaith Brics Porthwen yn ystod y 19eg ganrif, mae’r adfeilion sydd i’w gweld yno yn ddiddorol iawn.  

Mae’r môr wedi dylanwadu ar fywydau llawer yng Nghemaes dors y canrifoedd. Am amser hir, roedd yn bentref bychan ar lan y môr yn enwog am ei phenwaig hallt, ond erbyn y 19eg ganrif roedd yn borthladd prysur.

Mae to o bysgotwyr, dynion bad achub, morwyr, seiri llongau a masnachwyr wedi llunio treftadaeth forol cyfoethog Bae Cemaes.

Dros y blynyddoedd mae nifer o arlunwyr wedi arddangos Cemaes yn eu gwaith arlunio. Felly gadawyd amrhyw o waith celf unigryw i ni fwynhau heddiw.  

Mae Canolfan Dreftadaeth Cemaes yn gartref i gasgliad o waith celf sy’n potreadu bywyd beunyddiol y pentref, ynghyd â morluniau a thirluniau o safon a pheintiwyd yn yr ardal hon.

Dyma gyfle i weld hanes diddorol Cemaes drwy lygaid ei chymeriadau mwyaf adnabyddus.

• Canfyddwch y cysylltiad rhwng Cemaes a thrychineb y Titanic yn 1912…  

• Yr Aelod Seneddol Llafur dros Môn…

• Peilot arloesol…